“Voor mij is terugspelen op de keeper namelijk geen balbezit.”
– Johan Cruijff
1. Introductie
Het PSV Eindhoven van trainer/coach Mark van Bommel is de trotse koploper van de Eredivisie. Uit de vijftien gespeelde wedstrijden zijn maar liefst 42 punten behaald. Ook het het doelsaldo (53-7) is indrukwekkend te noemen. Daarnaast was de belangrijke thuiswedstrijd tegen Ajax (3-0) erg overtuigend. Het team van Mark van Bommel ontwikkelt zich in een razend tempo in de Eredivisie. De relatief ‘onervaren’ coach lijkt met zijn ploeg af te stevenen op de titel. Maar hoe speelt het PSV van Mark van Bommel nu eigenlijk? Dit artikel onderzoekt welke patronen er zichtbaar zijn bij PSV.
2. De formatie van PSV
De formatie kan het beste worden omschreven als de 1-4-3-3/ 1-4-2-3-1 formatie. In het systeem is er veel bewegingsvrijheid voor de backs (Dumfries en Angelino). De controlerende middenvelders (Rosario en Hendrix) zijn zeer belangrijk voor de formatie. Ze zijn van waarde in het opstarten van aanvallen, maar daarnaast ook cruciaal in het bewaken van de restverdediging. De aanvallers kunnen zowel tussen de linies spelen als aan de lijn. Daarnaast vinden er veel positiewisselingen plaats tussen de spelers. Zo komt Pereiro regelmatig aan de zijkant uit of Bergwijn op de positie van aanvallende middenvelder. De spitspositie wordt voornamelijk ingevuld door L. de Jong, die zowel over de grond als door de lucht goed aanspeelbaar is.
2. Aanvallende patronen
2.1 Aanval via de opkomende Dumfries
PSV heeft aan de rechterzijde de bal bij Dumfries. Rosario beidt zich naast Dumfries aan en ontvangt de bal (1). Lozano is inmiddels vanaf de rechterzijde naar de rechter half-space onderweg. De vijandelijke linksback (5) volgt Lozano, dus ontstaat er ruimte aan de zijlijn. Deze ruimte wordt benut door Dumfries. Ondertussen speelt Rosario de bal naar Lozano (2). Lozano kaatst de bal in de loop van Dumfries (3). Dumfries versnelt met de bal langs de zijlijn. De aanvallers kiezen positie in het strafschopgebied van de tegenstander. Lozano probeert zich vrij te lopen ter hoogte van de eerste paal. L. de Jong kiest positie in de centrale zone van het strafschopgebied, rond de penaltystip. Bergwijn positioneert zich in de rug van L. de Jong om de bal bij de tweede paal te kunnen afmaken. De genoemde aanvallers fungeren als bliksemafleiders van Pereiro, die op de rand van het strafschopgebied uitkomt. Dumfries voorziet hem van de lage voorzet (4), waarna Pereiro tot scoren kan komen (5).
2.2 Aanval vanuit de lopende Bergwijn
Wanneer Viergever centraal achterin de bal heeft, maakt Bergwijn de loopactie naar de half-space (gemarkeerde zone). Er ontstaat hier ruimte, doordat Hendrix de bal in de voeten vraagt. Angelino gaat ondertussen iets dieper spelen en wordt aangespeeld door Viergever (1). Bergwijn start nu de loopactie naar de ruimte aan de linkerzijde. Deze ruimte heeft hij zelf gecreëerd. De vijandelijke back (2) is hem gevolgd naar de half-space, waardoor er een vrije ruimte ontstaat aan linkerzijde. Angelino bedient Bergwijn met een pass in de loop (2). Vervolgens komt Bergwijn in de één-tegen-één-situatie met de vijandelijke rechtsback (2). Hij passeert ditmaal buitenom en kiest voor de lage voorzet naar de tweede paal (3). Lozano loopt zich vrij bij de tweede paal en kan op eenvoudige wijze tot een doelpunt komen.
2.3 Aanval vanuit de crosspass van Rosario en de overlapping van Angelino
PSV kiest regelmatig voor de opbouw met de centrale verdedigers (Viergever en Schwaab) en de controlerende middenvelders (Hendrix en Rosario). Tijdens de zijwaartse pass van Viergever naar Schwaab (1), kiezen Hendrix en Rosario positie. Hendrix beweegt naar de as en Rosario positioneert zich in de rechter half-space. Er is ruimte ontstaan door de loopactie van Bergwijn en Dumfries aan de rechterzijde. Wanneer Rosario de bal ontvangt van Schwaab (2) verlegt hij spel naar de linkerzijde richting Lozano (3). Direct maakt Angelino de overlappende loopactie. Lozano trekt de vijandelijke rechtsback (2) naar zich toe en wacht op het juiste moment van spelen (4). Angelino kiest op zijn beurt voor de hoge voorzet (5). L. de Jong staat in de één-tegen-één-situatie met de linker centrale verdediger (3) en kan met zijn hoofd tot scoren komen (6), zijn specialisme.
2.4. Aanval vanuit de lange pass naar L. de Jong
Schwaab kiest in het voorbeeld voor de lange pass naar L. de Jong (1). L. de Jong is een sterk aanspeelpunt, die er vaak voor zorgt dat je als ploeg kan aansluiten. Tijdens de lange pass van Schwaab maakt Pereiro de loopactie tegendraads van L. de Jong (gemarkeerde zone). L. de Jong controleert de bal en bedient Pereiro (2). Bergwijn zorgt nu dat hij aan de buitenkant van de vijandelijke rechtsback (2) komt. Hij ontvangt de pass van Pereiro (3). Wederom stoomt Angelino aan de linkerzijde op. Hij wordt in de loop aangespeeld (4) door Bergwijn. Vervolgens kiest Bergwijn positie schuin onder Angelino in de half-space (gemarkeerde zone), en wordt door Angelino aangespeeld (5). Hij komt in de één-tegen-één-situatie met de verdedigende middenvelder (6) van de tegenstander, die hem in de zone opvangt. Hij passeert zijn tegenstander binnendoor en kan tot schieten komen vanaf de rand van het strafschopgebied (6).
2.5 Aanval waarbij Pereiro wordt vrijgespeeld
PSV probeert in de opbouw veelvuldig door de as op te bouwen. Op dit moment is Angelino aan de linkerzijde aan de bal. Hij slaat Viergever over en speelt de bal direct richting Schwaab. Hendrix en Rosario zijn naar de as getrokken om een passlijn naar de half-space te creëren. Pereiro maakt gebruik van deze ruimte. Hij beweegt richting de rechter half-space (gemarkeerde zone) en wordt aangespeeld door Schwaab. Zijn directe tegenstander (6) twijfelt om te volgen door de tegengestelde loopactie van L. de Jong. Pereiro neemt zo aan, dat hij direct Lozano kan voorzien van een dieptepass (3). Lozano versnelt met de bal langs de lijn. Pereiro en L. de Jong maken in het centrum een tegengestelde loopactie. Lozano kan bij de eerste paal proberen L. de Jong te bereiken (4). Daarnaast kan hij kiezen voor Pereiro, die zich vrijloopt bij de tweede paal (5). Tot slot kan de bal ook naar de rand van het strafschopgebied (6), waar Bergwijn tot een schietkans kan komen.
2.6 Aanval vanuit de loopactie van Lozano
In het vorige voorbeeld heb je kunnen lezen dat PSV graag via de as speelt naar Pereiro (zie 2.5). Schwaab kan nu Pereiro bereiken via een tussenweg. Rosario biedt zich aan in de as van het veld tussen de spits (9) en de aanvallende middenvelder (10) van de tegenstander. Wanneer Rosario wordt aangespeeld door Schwaab, maakt Pereiro de tegengestelde loopactie uit de rug van de controlerende middenvelder (8). Deze loopactie kan, omdat Lozano vanaf de rechterzijde helemaal naar de as is getrokken (gemarkeerde zone). Er ontstaat voor de tegenstander een ondertal in de centrale zone vlak voor de defensie. Pereiro wordt door Rosario aangespeeld (2) en zoekt naar de combinatie met L. de Jong. L. de Jong maakt zich aanspeelbaar bij de linker centrale verdediger (4) van de tegenstander. Pereiro speelt L. de Jong aan (3) en loopt direct voorbij de defensieve middenvelder (6), waarbij hij de bal teruggespeeld krijgt (4). Na de één-twee met L. de Jong volgt de loopactie van Lozano in de linker half-space (gemarkeerde zone). Lozano ontvangt de steekpass van Pereiro (5) in de ruimte. Hij dribbelt naar het doel en kan tot afronden komen (6).
2.7 Aanval met voorzet vanuit de half-space
Wederom is er een duidelijke wisselwerking zichtbaar tussen de back en de buitenspeler. In dit geval speelt Viergever de pass naar Bergwijn (1). Bergwijn biedt zich aan in de linker half-space net over de eigen helft (gemarkeerde rode zone). Ondertussen laat L. de Jong zich schuin uitzakken en maakt zich aanspeelbaar (gemarkeerde blauwe zone). Bergwijn speelt de bal naar L. de Jong (2). Hij draait open en verstuurd de dieptepass naar Angelino aan de linkerzijde (3). Eenmaal aan de zijkant van het strafschopgebied aangekomen, laat Angelino de bal vallen op Bergwijn (4). Bergwijn kiest voor de voorzet (5) naar de tweede paal (gemarkeerde zone). L. de Jong loopt met de voorzet mee en kan tot scoren komen met zijn hoofd. Lozano beweegt ook richting deze zone, zodat hij de tot scoren kan komen wanneer L. de Jong het niet haalt.
2.8 Aanval met positiewisseling aan de rechterzijde
Tijdens deze aanval staan er aantal loopacties met elkaar in verband. Rosario laat zich schuin uitzakken en laat zich aanspelen door Schwaab (1). Ondertussen heeft Lozano de loopactie schuin naar de as gemaakt. Lozano vraagt de bal aan Rosario, maar Rosario speelt de lange pass in diepte aan de rechterzijde (2). Deze ruimte wordt benut door Dumfries. Vervolgens volgt er tweede loopactie van Lozano in de rechter half-space. Hij maakt de loopactie in de rug van de linker centrale verdediger (4) van de tegenstander. Dumfries bedient Lozano met een dieptepass (3). Lozano heeft verschillende opties; hij kan kiezen voor de lage voorzet naar de tweede paal (4), waar Bergwijn tot scoren kan komen (6), ofwel zelf schieten op het doel van de tegenstander (6).
2.9 Aanval met een diepe crosspass op Lozano
PSV beschikt dit seizoen over verschillende wapens in aanvallend opzicht. Eén van de belangrijkste wapens is de snelheid van buitenspeler Lozano. In het voorbeeld speelt Viergever de schuine pass naar Gutiérrez (1). Gutiérrez zoekt gelijk naar de mogelijkheid tot een dieptepass. Lozano biedt hem deze mogelijkheid. Lozano maakt de loopactie in de half-space tussen de rechtsback (2) en de centrale verdediger (3) van de tegenstander. Er volgt een dieptepass van Gutiérrez (2). Na de aanname van Lozano dribbelt hij door richting het strafschopgebied. Oog in oog met de keeper (1) kan Lozano tot afronden komen (6).
3. Verdedigende patronen
3.1 Druk zetten op de centrale verdediger naast het strafschopgebied
De tegenstander gaat proberen op te bouwen via de rechterzijde. PSV laat in eerste instantie de rechter centrale verdediger (3) van de tegenstander vrij. L. de Jong heeft zich in de as voor het strafschopgebied gepositioneerd. Lozano heeft zich tussen de linker centrale verdediger (4) en de linksback (5) gepositioneerd, waarbij hij iets dichter bij de centrale verdediger (4) speelt. Hiermee dwingt hij de keeper (1) naar de rechter centrale verdediger (3) te spelen. Op dat moment gaat L. de Jong met een bochtje aanlopen, zodat de weg terug moeilijker wordt gemaakt. Pereiro, die zich tussen controlerende middenvelders begeeft, beweegt naar links om de passlijn naar de rechter controlerende middenvelder (6) te blokkeren. Bergwijn kiest positie tussen de rechtsback (2) en de rechter centrale verdediger (3), waardoor ook deze passlijn wordt geblokkeerd. Na de pass naar de rechter centrale verdediger (3) beweegt Lozano naar de as om linker centrale verdediger (4) af te schermen. De tegenstander staat nu ingesloten (zie 3.1.2).
3.2 Druk zetten met Pereiro als tweede spits
De tegenstander heeft achterin de bal bij de rechter centrale verdediger (3). Bergwijn heeft zich zo gepositioneerd dat de pass, tussen de linies, naar de rechtsbuiten (7) wordt afgeschermd. Daarbij kan hij ook snel druk zetten op de rechtsback (2), wanneer hij wordt aangespeeld. De vijandelijke centrale verdediger (3) moet een keuze maken, omdat L. de Jong druk gaat zetten. Hij kiest voor de pass naar de linker centrale verdediger (4). Pereiro herkent het moment en stapt door naar de linker centrale verdediger (4). Hij loopt vanaf de verdedigende middenvelder (6) en blokkeert tevens de passlijn naar deze speler. Belangrijk om te benomen is de rol van zowel Viergever als Hendrix. Hendrix positioneert zich tussen aanvallende middenvelder (10) en de verdedigende middenvelder (6) van de tegenstander, zodat hij naar beide personen kan uitstappen. Viergever verkleint de afstand naar de aanvallende middenvelder (10), zodat hij kan doordekken wanneer dit noodzakelijk is. Mocht er een gevaarlijke situatie ontstaan bij Schwaab, kan hij altijd nog terug stappen om rugdekking te verlenen.
3.3 Druk zetten wanneer de tegenstander de vrije back bereikt
PSV heeft zich diep op de helft van de tegenstander gepositioneerd bij de doeltrap van de tegenstander. De keeper (1) speelt de centrale verdediger (3) aan naast het strafschopgebied. L. de Jong zet druk op de centrale verdediger (3). Pereiro positioneert zich in eerste instantie voor de verdedigende middenvelder (6) van de tegenstander, zodat de passlijn wordt afgesloten. Lozano positioneert zich tussen de controlerende middenvelder (8) en de linker centrale verdediger (4) in. De pass naar deze speler wordt nu moeilijker gemaakt. Nadat de vijandelijke centrale verdediger (3) de bal heeft teruggespeeld op de keeper (1), volgt er een lange pass naar de vrije back (5). Rosario stapt uit naar de back (5) die de bal gaat ontvangen. Hendrix beweegt verder naar de as en schermt de aanvallende middenvelder (10) van de tegenstander af. Ook Pereiro kantelt mee met de bal. Hij vangt de controlerende middenvelder (8) op. Lozano ziet de bal over zich heen gaan, maar kan vervolgens druk zetten op de vijandelijke back (5). Hij blokkeert tevens de weg terug naar de linker centrale verdediger (4).
3.4. Rosario en Hendrix als bewakers van de half-space
Zoals eerder benoemd is de rol van de controlerende middenvelders, defensief gezien, zeer belangrijk. Zoals Hendrix en Rosario zijn verantwoordelijk voor veel onderscheppingen, maar daarnaast ook als bewakers van de half-space. In dit voorbeeld staat Rosario centraal. De tegenstander bouwt op via de linkerkant. De linker centrale verdediger (4) speelt buitenspeler (11) aan tussen de linies. Hij kaatst de bal op de opkomende back (5). Dumfries vangt de vijandelijke back (5) op. Rosario laat zijn directe tegenstander (8) los en komt schuin voor Dumfries te spelen. Niet alleen sluiten ze samen de opgekomen back (5) in, maar Rosario schermt tevens de passlijn naar buitenspeler (11) af (gemarkeerde zone). Mocht de buitenspeler (11) de loopactie in de rug van Dumfries maken, dan kan Rosario volgen. Belangrijk te benoemen is de rol van Lozano. Hij trekt schuin naar de as, maar verdedigt niet volledig mee. Hierdoor kan hij in de omschakeling gevaarlijk worden.
3.5 L. de Jong ook belangrijk in een laag blok
Wanneer PSV een moeilijke wedstrijd speelt, ofwel een voorsprong verdedigt, trekken regelmatig terug naar een laag blok. Tijdens het lage blok proberen ze compact te verdedigen op de eigen helft. In het voorbeeld is de bal de keeper (1) van de tegenstander. Hij speelt de rechter centrale verdediger (3) in. PSV is zich ondertussen aan het terugtrekken. L. de Jong positioneert zich voor de vijandelijke verdedigende middenvelder (6) om de passlijn naar deze speler te blokkeren. Bergwijn en Pereiro (die na een aanval op de rechterzijde is gebleven) trekken schuin naar de as. De tegenstander weet toch de controlerende middenvelder (8), in de rug van Lozano, te bereiken. De controlerende middenvelder (8) voorziet de linksback (5) van een pass in de ruimte. Ondertussen maakt de verdedigende middenvelder (6) van de tegenstander een voorwaartse loopactie. L. de Jong volgt deze speler tot aan de helft van de eigen helft. Regelmatig verdedigt L. de Jong terug tot het eigen strafschopgebied. Zijn werkethiek biedt voordelen voor PSV. Bergwijn (in mindere mate) en Lozano kunnen hierdoor gevaarlijk worden in de omschakeling.
3.6 Intercepties via Hendrix en Rosario
PSV verovert veel ballen via Rosario en Hendrix. In het voorbeeld is het Bergwijn die druk zet op de vijandelijke centrale verdediger (3) en in eerste instantie de passlijn naar de rechtsback (2) blokkeert. Hij dwingt de centrale verdediger (3) om de bal door de as te spelen. Dit gebeurt door de pass naar de controlerende middenvelder (8) te geven. Hendrix stapt door om deze tegenstander onder druk te zetten. Regelmatig wordt hier de bal al onderschept door Hendrix (gemarkeerde zone). Echter wordt er in dit voorbeeld gekaatst door de controlerende middenvelder (8) op de rechtsback (2). Hendrix drukt meteen door op de rechtsback (2), en blokkeert tevens de passlijn naar de controlerende middenvelder (8). L. de Jong beweegt schuin naar de linkerzijde om eventueel de controlerende middenvelder (8) te kunnen opvangen, mocht hij bereikt worden. De ruimte achter Hendrix wordt mede verdedigd door Rosario. Hij vangt de aanvallende middenvelder (10) en voorziet Hendrix van rugdekking.
4. Voorbeelden van countermogelijkheden
4.1 Counter na de interceptie van Hendrix
De verdedigende middenvelder (6) van de tegenstander probeert de buitenspeler (7) te bereiken. Hendrix doorziet te pass en kan tot een interceptie komen (gemarkeerde zone). Na de interceptie speelt hij direct Bergwijn aan (1). Bergwijn kan dribbelen met de bal richting de rechter centrale verdediger (3) van de tegenstander. L. de Jong maakt de loopactie in de rug van deze centrale verdediger (3) en fungeert als bliksemafleider. Door de loopactie van L. de Jong moet de vijandelijke linksback (5) verder naar de as komen, waardoor er ruimte ontstaat voor Lozano. Lozano ontvangt de bal van Bergwijn (2) en kan tot een scoringskans komen (3).
4.2 Counter met L. de Jong als aanspeelpunt
Aan de linkerzijde verliest de linksbuiten (11) van de tegenstander de bal aan Dumfries (gemarkeerde rode zone). Dumfries speelt de bal direct in naar L. de Jong (1), die zich tussen de twee centrale verdedigers (3 en 4) van de tegenstander bevindt. L. de Jong laat de bal vallen op Pereiro (2). Ondertussen zijn de twee buitenspelers (Bergwijn en Lozano) gestart om de ruimtes tussen de backs (2 en 5) en de centrale verdedigers (3 en 4) aan te vallen. Pereiro kan nu zowel Bergwijn (3) als Lozano (4) voorzien van een steekpass.
